Cinsiyetlendirilmiş Bir Kurum Olarak Akademi: Türkiye’de Akademinin Cinsiyet Kültürüne Bakmak

Abstract

ÖzKurumsal pratikler ve işleyişler her ne kadar cinsiyetten azade gibi görünseler de, her zaman toplumsal cinsiyet normları ve değerleriyle şekillenmektedir. Bu anlamda toplumda hakim olan cinsiyete dayalı eşitsizliklerin ve ayrımcılıkların üretimi ve uygulanmasında, kurumsal işleyişler ve örgütsel davranışların önemli bir rolü vardır. Bütün kurumsal yapı ve kültür inşa süreçlerine içkin olan toplumsal cinsiyet ideolojisi, kurumsal işleyişin bir parçası olarak doğallaştırıldığı için hem çok etkili hem de görünmez olur. Bu anlamda eğitim ve bilgi üretim kurumları olarak akademi ve özelde üniversiteler, toplumsal cinsiyetin doğallaştırılmasında en etkin işleyen yapılardan biridir. Bu makalede, Joan Acker'in toplumsal cinsiyetlendirilmiş kurum analizinden yola çıkarak, akademide yerleşmiş olan mesleki yapı ve kültürün, toplumsal cinsiyet eşitsizliğini ve ayrımcılığı nasıl beslediği ve bunu kendine özgü şekillerde nasıl üretip meşrulaştırdığı ele alınacaktır. Buna bağlı olarak, Dorothy Smith'in sosyoloji bilimine getirdiği feminist eleştiri tartışmaya dahil edilerek, akademinin sahip olduğu eril cinsiyet kültürünün özgüllükleri ve bunun kadınlar açısından ne tür dışlayıcı ve engelleyici sonuçları olduğu tartışılacaktır. Bu kuramsal tartışmalar ışığında, Türkiye'de tarihsel ve toplumsal olarak akademinin cinsiyet kültürünün nasıl geliştiği ve kadın akademisyenlerin niceliksel görünürlüğünün arkasında nasıl bir cinsiyetçi yapı olduğu incelenecektir. Bu bağlamda, akademide cinsiyetçiliğin bir yeniden üretim aracı olarak kurumsal işleyiş ve mesleki kültürün sürdürülmesinde belirleyici bir rolü olduğuna dikkat çekilerek, bunun kurumsal pratiklerle ne şekillerde gerçekleştirildiğine ilişkin hem Türkiye hem de farklı ülkelerden örnekler eşliğinde bir tartışma sunulacaktır. Bu tür bir çalışmayla, bugün akademide yaşanan ve son yıllarda hem dünyada hem de Türkiye'de giderek daha çok gündeme gelen cinsel taciz ve şiddet olayları başta olmak üzere cinsiyetçi ve ayrımcı pratiklere karşı yapısal çözümler üretmeye yönelik tartışmalara katkı sağlanması amaçlanmaktadır. AbstractAlthough institutional practices and operations look like gender-neutral, these are always formed by gender norms and values. In this sense; institutional operations and organizational actions have an important role in the creation and implementation of gender inequalities and discriminations that are already dominating the society. As the gender ideology, which is inherent to the construction of all the institutional structure and occupational culture, is being naturalized as a part of institutional process, it becomes very effective and invisible. In this sense; academy and specifically universities, as the institutions of education and knowledge production, are one of the most effective institutions in regards to the naturalization of gender. This article, through Joan Acker's analysis of gendered organizations, examines how gender inequality and discrimination is fueled and uniquely legitimized by the entrenched occupational structure and culture in the a...

Türkiye'de Ekonomik Coğrafyanın Yüzyılı

“…Bizde ise böylesi bir tartışma ve çekişmeyi olanaklı kılacak, yaşatacak, bu çekişmelerden yararlı bir gelişme yaratacak bir kurumsal işleyiş olmadığından benzer bir tarih yazımı en azından şimdiye kadar mümkün olmamıştır. Hatta disiplin içi kuramsal çekişmelerin, geleneksel usta-çırak ilişkisinin hiyerarşik, tutucu, biatçi yanı nedeniyle mahkûm edildiği; hocasının ve büyüklerinin daha iyi bildiği kabulünden hareketle kendinden önceki açıklamalarla çatışan çelişik fikirlerin dışarıda bırakılmasına neden olan bir kurumsal işleyiş söz konusudur (Büken, 2006;Tuncer, 2019;Tekerek, 2023). Akademik pozisyon ve terfilerin önemli bir oranda bu kurumsal işleyiş biçimine bağlı olduğu durumda ise yapılan çalışmalar birbirinin tekrarı konumuna düşmektedir.…”

Türkiye'de Yükseköğretim Kurumlarında İstihdamda Cinsiyet Açığının İstatistiksel Analizi / A Statistical Analysis for the Gender Employment Gap in Higher Education Institutions in Turkey

“…Sadece öğretim görevlisi ve araştırma görevlisi kadrosunda kadın sayısının fazla olduğu, diğer unvanlarda erkek sayısının daha yüksek olduğu görülmüştür. Literatüre bakıldığında; Özcan ve İnanç (2015), Adak (2018), O'Neil (2019), Tuncer (2019) ve Kaya Erdoğan (2021) çalışmalarında, akademik unvan yükselişi gerçekleşerek doçentlik, profesörlük veya dekanlık-rektörlük gibi yöneticilik düzeyine gelindiğinde, cinsiyet eşitsizliğinin kendini gösterdiğini, bu aşamalarda kadın sayısının düşük olduğunu ortaya koymuşlardır. Bu çalışma söz konusu bulgular ile uyumlu çıkmıştır.…”

“…Farkın kaynağına yönelik sıra ortalamasına (mean rank) bakıldığında, sadece öğretim görevlisi ve araştırma görevlisi kadrosunda kadın sayısının fazla olduğu, diğer unvanlarda erkek sayısının fazla olduğu görülmüştür. Elde edilen bu sonuçlar; Van den Brink ve Benschop (2012), Özcan ve İnanç (2015), Adak (2018), Yenilmez (2016), Göker (2019), Göker ve Polatdemir (2019), Tuncer (2019), Kaya Erdoğan'ın (2021) çalışmaları ile benzerlik göstermektedir.…”

Women's Representation in Management Boards of State Universities in Turkey | Türkiye’de Devlet Üniversitelerinin Yönetim Kurullarında Kadın Temsili

“…Analiz edilen metinden sayısal ölçümler ve yüzdesel dağılımlar gibi çeşitli analizler yapılmaktadır (Lober vd., 1977, s. 59;Hackston ve Milne, 1996, s. 84). Krippendorf (2004, s. 18-19) (Acar, 1998;Adak ve Cömertler, 2005;Adak, 2018;Tuncer, 2019, Utma, 2019. Yükseköğretim sistemindeki cinsiyet eşitsizliği ancak kültürel ve yapısal engellerin ortadan kaldırılması, kadınların yöneticiliğe atanmasında destekleyici mekanizmaların getirilmesi (Özkanlı, 2010: 14) ve özellikle idari görevlerde cinsiyet eşitliğini sağlayacak politikaların geliştirilmesiyle aşılabilir.…”

“…The representation of women in decision-making positions in university management is very low. This situation shows that sexist approaches, horizontal and vertical separation, and the glass ceiling metaphor for women in academia continue and this situation is deepened especially in managerial positions (Acar, 1998;Adak and Cömertler, 2005;Adak, 2018;Tuncer, 2019, Utma, 2019. Gender inequality in the higher education system can only be overcome by removing cultural and structural barriers, introducing supporting mechanisms in the appointment of women to management positions (Özkanlı, 2010: 14), and by developing policies to ensure gender equality, especially in managerial tasks.…”