Okul öncesi öğretmenlerinin çocuk hakları ve çocuk katılım hakkına ilişkin görüşlerinin incelenmesi

Abstract

Öz: Bu araştırmanın amacı, okul öncesi öğretmenlerinin çocuk hakları ve çocuk katılım hakkına ilişkin görüşlerini belirlemektir. Durum çalışması olarak desenlenen bu araştırma, Van ilinde görev yapan 30 okul öncesi öğretmeniyle yürütülmüştür. Araştırmada veri toplama aracı olarak, yarı-yapılandırılmış görüşme formu kullanılmıştır. Elde edilen veriler betimsel analiz tekniği kullanılarak çözümlenmiştir. Araştırmanın sonucunda, öğretmenlerin çocuk hakları denilince daha çok yaşamsal haklar, gelişme hakları, korunma hakları ve katılım haklarına vurgu yaptıkları belirlenmiştir. Öğretmenlerin çocuk katılım haklarına ilişkin en çok çocukların görüşlerini serbestçe ifade etmeleri ve kendileriyle ilgili karar alma süreçlerine katılma haklarını belirttikleri sonucuna ulaşılmıştır. Öğretmenlerin çocuk hakları ve çocuk katılım hakları konusundaki uygulamalarının okul öncesi dönemde öğrenmenin doğasına uygun şekilde gerçekleştiği sonucuna ulaşılmıştır. Öğretmenlerin çocuklara haklarını öğretirken ve çocukların katılım hakkını sağlarken en çok ailelerin geleneksel tutumundan dolayı sorun yaşadıkları belirlenmiştir. Ayrıca, okul öncesi öğretmenlerinin çocukların bilişsel/gelişimsel özellikleri, kendilerini ifade etmede zorlanmaları veya çekingen davranmalarından kaynaklı sorun yaşadıkları ortaya çıkmıştır.Anahtar Kelimeler: Çocuk hakları; Çocuk katılım hakkı; Okul öncesi öğretmenleri; Erken çocukluk Article History Abstract: The aim of this study is to determine pre-school teachers' opinions concerning children's rights and children's participation rights. This case study was conducted with 30 pre-school teachers working in Van province. In this study, semi-structured interview form was used for data collection. The data were analyzed with descriptive analysis. As a result of this study, it was concluded that majority of teachers emphasize vital, development, protection and participation rights when they refer to children's rights. It was concluded that concerning children's participation rights teachers emphasized students' rights to freely express their views and participate in decision-making processes related to them. It was concluded that teachers' activities in pre-school period concerning children's rights and their participation rights are in accordance with the nature of the child's learning. It was determined that the most important problem that teachers face during teaching children the rights and providing children with participation rights is because of the traditional attitude of families. In addition, it was concluded that teachers face problems because of children's cognitive/developmental characteristics, having difficulty in expressing themselves or being shy because of parents' repressive attitude.

Okul Öncesi Öğretmenlerinin Çocuk İhmal ve İstismarı ile Çocuk Haklarına Yönelik Görüşleri

“…Banko (2017)'nun belirttiğine göre; okul öncesi öğretmenleri oyun hakkını savunmakta, ancak çocuklara oyun oynamaları için yeterli fırsatlar sunmamaktadırlar. Ancak yapılan çeşitli araştırmalar ise çocuk haklarının öğretiminde anadili, hikaye, drama ve oyun gibi somutlaştırılmış çeşitli etkinliklerden yararlanılabileceğini ve öğretmenin rol model olması gerektiğini göstermektedir (Howe & Covell, 2005;Kozikoğlu, 2018;Neslitürk & Ersoy, 2007;Topçu, 2019). Çocuk haklarının okul öncesi dönemde öğretilmesiyle beraber çocuklar, hakların neler olduğunu, istek ve gereksinim ile haklar arasındaki farkı, tüm çocukların aynı haklara sahip olduğunu, istismar içeren durumların neler olduğunu ve kendi davranışlarının başkaları üzerindeki etkisini öğrenebilmektedir.…”

Okul öncesi öğretmen adaylarının televizyon ve internette izlediği reklamlardaki çocuk haklarına ilişkin görüşleri

“…Türkiye'de anne babaların; çocuk haklarını uygulama düzeyleri, ebeveyn tutumları, çocukların katılım hakkına yönelik görüşleri (Akyol, 2020;Ergün ve İpek, 2020;Kesayak ve Karatekin, 2020), okul öncesi öğretmenlerin; çocuk haklarına ilişkin tutum, davranış ve görüşleri, çocuk katılım hakkına ilişkin görüşleri (Aydınlık, 2017;Banko, 2017;Kor 2013;Kozikoğlu, 2017;Washington, 2010), okul öncesi dönemindeki çocukların gözünden çocuk hakları, çocuk kitaplarında çocuk hakları (Kent Kükürtçü 2019; Uysal Bayrak, Gök, Yörük ve Kaya, 2020;Yıldız, 2017), okul öncesi öğretmen adaylarının; çocuk haklarına ilişkin tutumları, algıları, görüşleri, cocuk katılım hakkı farkındalıklarını (Bilir Seyhan ve Arslan Cansever, 2017, Hareket, 2019Pilatin ve Ahmetoğlu, 2020;Koran ve Avcı, 2017;Sop ve Topcu Bilir, 2021) incelemeye yönelik bazı çalışmalara rastlanmaktadır. Sadıkoğlu ve Topsakal (2017) çalışmalarında; çocuk hakları ile ilgili yapılan bilimsel çalışmaların daha çok betimsel nitelikte gerçekleştirildiği, görüş ve algı, tutum çalışmaları ile hak ihlalleri konu alanlarına ağırlık verilirken, çocuk hakları eğitimi konu alanına az yer verildiği ve eğitimin ilk basamağı olan okul öncesi eğitimde çok az sayıda çalışma yapıldığını ifade etmişlerdir.…”

Okul Öncesi Dönemde Çocuğu Olan Babaların Akılcı Olmayan İnançları ve Çocuk Haklarına Yönelik Görüşleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

“…Çocukların aile, toplum ve okul ortamında geçirdikleri olumlu yaşantılar, kendi hak ve yükümlülüklerinin farkında, bilinçli ve aynı zamanda da bilişsel duyuşsal ve psiko-sosyal olarak sağlıklı birer fert olarak yetişebilmelerini sağlayacaktır. Bunun olabilmesi için çocukların düşüncelerini rahatça ifade edebilmeleri ve kendi hak ve özgürlüklerini bilmeleri ve kendilerini ilgilendiren konularda karar verebilmeleri gerekmektedir (Kozikoğlu, 2018). Çocuk hakları eğitiminin erken yaşlardan başlanarak çocuklara verilmesi gerekirken, çocuk haklarının hem çocuklara hem de büyüklere öğretilmesi gerekmektedir (Dirican, 2018).…”

“…Nitekim Akyol (2020), ebeveynlerin çocuk hakları eğitimine yönelik görüşlerine başvurduğu araştırmasında büyük bir kısım ebeveynin, çocukların gelişim özellikleri ve kendilerinin davranış ve tutumları nedeniyle evde çocuk hakları eğitimine yönelik sorunlar yaşadıkları, bazen çocukların yaşlarından dolayı söylenenleri anlayamaması, sorumluluk almak istememeleri, evde her istediğinin yapılmasını istemesi gibi durumların çocuk hakları eğitimini zorlaştırdığını belirttiklerini ifade etmiştir. Kozikoğlu (2018), ise öğretmenlerin çocuklara çocuk haklarını öğretirken ailelerin çocukların fikirlerini sormamaları, onlar adına karar alması ve çocuğu birey olarak kabul etmemeleri, bilinçsiz olmaları, yanlış davranışa sahip kişilerin çocuğun gözünde rol model olması gibi ailelerin geleneksel tutumları sebebiyle problemler yaşadıklarını ifade etmiştir. Son zamanlarda yapılan erken çocukluk araştırmaları, küçük çocukların günlük yaşamlarında ihtiyaç ve fikirlerine değer verildiğini hissettiren şeyler hakkında yetişkinlere çok şey anlatabildiklerini göstermiştir (MacNoughton ve diğerleri, 2007).…”

“…Yurtiçi alan yazında okul öncesi eğitime yönelik yapılan çalışmalar incelendiğinde eğitim programına yönelik çalışmalar (Gürkan ve Koran, 2014;Musaoğlu, 2012) okul öncesi eğitim alan çocuklara yönelik çalışmalar (Ayhan ve Sapsağlam, 2021;Durualp ve diğerleri, 2017;Gültekin ve diğerleri, 2016;Uysal Bayrak ve diğerleri, 2020;Üstündağ, 2020;Yaman Baydar ve Yazıcı, 2015) okul öncesi alanında öğretmen adaylarına yönelik çalışmalar (Bilir-Seyhan ve Arslan-Cansever, 2017;Neslitürk ve Ersoy, 2007;Öztürk, 2019;Pilatin ve Ahmetoğlu 2020), okul öncesi öğretmenlerine yönelik çalışmalar (Aydınlık, 2017;Bulut, 2020;Doğan ve diğerleri, 2014;Kor, 2013;Kozikoğlu, 2018;Şallı, 2017) olduğu görülmüştür. Okul öncesi ebeveynlerine yönelik olarak çocuk haklarını konu alan ve anneler ile yapılan sınırlı sayıda çalışmalar (Akyol, 2020;Dinç, 2015;Ergün ve İpek, 2020;Kılıçgün, 2015;Sert ve Bağçeli Kahraman, 2021) olduğu belirlenmiştir.…”