Schematherapie in de klinisch-psychotherapeutische behandeling van persoonlijkheidsstoornissen

Abstract

Schematherapie is een door Jeffrey Young en medewerkers ontwikkelde benadering voor de ambulante, individuele behandeling van patie¨nten met persoonlijkheidsstoornissen. In Psychotherapeutisch Centrum 'De Viersprong' wordt sinds 1997 gewerkt met dit model, dat omgevormd is voor groepsbehandeling in een klinische setting. In het artikel wordt beschreven hoe deze vertaalslag in de praktijk is verlopen en hoe de schematherapie gebruikt wordt in de psychotherapie, de sociotherapie en de non-verbale therapiee¨n. Ter illustratie van onze werkwijze wordt een casus gepresenteerd. InleidingDe afgelopen jaren is een aantal veelbelovende publicaties verschenen over de bruikbaarheid van een bepaalde vorm van cognitieve therapie, de 'schematherapie' (schema-focused therapy, voorheen vertaald als 'schemagerichte therapie'), bij de psychotherapeutische behandeling van persoonlijkheidsstoornissen. Hoewel cognitieve therapie al langer effectief bleek bij patie¨nten met As-1-stoornissen, vooral angsten en stemmingsstoornissen (zie bijvoorbeeld Beck, Rush, Shaw & Emery, 1979), gold dit niet voor patie¨nten met gecombineerde problematiek op As-1 en As-2. Bij deze groep patie¨nten bleek een grotere nadruk op de therapeutische relatie en de (tegen)overdrachtsfenomenen daarin, op empathie, op de rol van onbewuste processen en op de invloed van vroege ervaringen op het heden essentieel voor het welslagen van de behandeling (zie Beck, Freeman & Associates, 1990;Young, 1990;Young & Pijnaker, 1999;Arntz & Kuipers, 1998;Arntz & Bo¨gels, 2000).In Psychotherapeutisch Centrum 'De Viersprong' in Halsteren is vier jaar geleden gekozen om te gaan werken met de Schematherapie. In dit artikel wordt uiteengezet waarom deze keuze is gemaakt. Na een uitleg over de basisprincipes van de Schematherapie wordt stilgestaan bij het proces om de Schematherapie, die voor een ambulante en individuele setting is ontwikkeld, om te vormen tot een bruikbare werkwijze in een klinische groepssetting. Een en ander wordt geı¨llustreerd aan de hand van een casus. Ten slotte wordt de invoering van de Schematherapie gee¨valueerd en worden enkele aanbevelingen gedaan voor de toekomst. De keuze voor Schematherapie DoelgroepSinds 1957 worden in Psychotherapeutisch Centrum 'De Viersprong' volwassenen en (sinds 1960) adolescenten behandeld met klinische psychotherapie. De behandelpopulatie bestaat uit patie¨nten met een persoonlijkheidsstoornis in cluster B (met name borderlinepersoonlijkheidsstoornissen) of C en op As-1 stemmings-en angststoornissen, en soms eetstoornissen, specifieke seksuele problematiek, posttraumatische stressstoornis of somatisatiestoornis. Behandeling tot 1998Vanaf de start in 1957 was het referentiekader van de behandeling in 'De Viersprong' psychoanalytisch en groepsdynamisch. De behandeling bestond uit M.M. Thunnissen, en, (*) MONIEK THUNNISSEN is psychiater en opleider voor het keuzejaar psychotherapie voor arts-assistenten.

Gestructureerde risicotaxatie en Schemagerichte therapie in de forensische psychiatrie

“…Vroege onaangepaste schema's zijn schema's die in de kindertijd zijn ontwikkeld, die inmiddels stabiel zijn geworden, die in belangrijke mate disfunctioneel kunnen zijn en die bij een persoon veel emotionele schade en sociale problemen teweeg kunnen brengen, maar die ook deels beschermend kunnen werken. Er worden vijf schemadomeinen onderscheiden, die in totaal 18 vroege onaangepaste schema's bevatten (zie verder bijvoorbeeld Thunnissen & Muste, 2002): 1 onverbondenheid en afwijzing; 2 verzwakte autonomie en verminderd functioneren; 3 verzwakte grenzen; 4 gerichtheid op anderen; 5 overmatige waakzaamheid en inhibitie (geremdheid). In tabel 1 staat vermeld welke schema's bij welk schemadomein behoren en wordt een korte omschrijving gegeven van de achttien schema's.…”

Schemagerichte therapie in de forensische setting

“…Ten slotte zijn forensische patie¨nten ingesloten en als ze al ambulant worden behandeld, gebeurt dit onder toezicht (voorwaardelijke vrijlating). Inmiddels wordt SFT in toenemende mate geı¨mplementeerd in forensische instellingen over de hele wereld, zoals in de Verenigde Staten, Canada, het Verenigd Koninkrijk en Nederland (Rijkeboer, 2005;Thunnissen & Muste, 2002;Young en anderen, 2003).…”

Eetbuien en affectregulatie: het gebruik van dialectisch-gedragstherapeutische principes bij de behandeling van eetstoornissen

“…In sommige gevallen gebruiken ze grote hoeveelheden alcohol of softdrugs. Bij ernstige borderline-achtige problematiek kan klinische opname zinvol zijn ( Van Meekeren, Ingenhoven, & Van Luyn, 2003;Thunnissen & Muste, 2002). Zeker als dit gepaard gaat met een ernstige eetstoornis (APA, 2000).…”