Sosyal Bilgiler Ders Kitabı ve Öğretim Programının Engellilik Açısından İncelenmesi

Abstract

Bu araştırma, İlkokul ve Ortaokul Sosyal Bilgiler Ders Kitabı (SBDK) ve Öğretim Programının (ÖP) engellilik açısından incelenmesini amaçlamaktadır. Araştırma ile engelliliğe ilişkin kavramların, konu/temaların İlkokul ve Ortaokul SBDK ve ÖP'de ne şekilde, kaç kez ve hangi bağlamlarda ele alındığı tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu araştırmada nitel araştırma yaklaşımı benimsenmiştir. Araştırmanın veri toplama süreci Eylül 2018'de başlayıp Şubat 2019'da tamamlanmıştır. Araştırmanın verileri doküman incelemesi yoluyla elde edilmiş ve elde edilen veriler doküman incelemesi aşamalarına uygun olarak içerik analizi tekniğiyle incelenmiştir. Araştırma sonucu genel olarak değerlendirildiğinde; Millî Eğitim Bakanlığı (MEB) tarafından hazırlanan Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programında (SBDÖP) 7 öğrenme alanı bulunmaktadır. Bu öğrenme alanlarıyla ilgili İlkokul 4. ve Ortaokul 5. Sınıflarda 33 kazanım, 6. Sınıfta 34 ve 7. Sınıfta ise kazanım sayısı 31 olarak verilmektedir. Tüm bu kazanımlardan sadece iki kazanım ile SBDÖP'de engellilik olgusuna yer verilmiştir. SBDK'lerde ise toplam 26 kavram ve 8 görsel ile engellilik konusuna dikkat çekilmiştir. Dolayısıyla SBDK ve ÖP'de engellilik olgusunun oldukça az ele alındığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu nedenle araştırma sonunda, engellilik olgusuna ilişkin mevcut kaynaklardaki eksiklerin giderilmesine yönelik bir dizi öneride bulunulmuştur.

Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı ve Ders Kitaplarında Dezavantajlı Gruplar

“…Yetersizliği olan bireylere yönelik literatürde eğitim alanında (Güven, 2021;Çetin, 2020;Kaya, 2017), istihdamlarına yönelik (Kurt, 2020;Şen, 2018), spor alanında (Çevik ve Kabasakal, 2013;Albayrak, 2020), sosyal politikalar ve sosyal hizmetler alanında (Işık ve Demirok, 2021;Kalaycı, 2021;Kalaycı, 2020;Kanyılmaz-Polat, Bacak, Kıroğlu, 2020) yapılan birçok çalışma bulunmaktadır. Eğitim alanı ile ilgili olarak Mengi (2019) araştırmasında sosyal Bilgiler ders kitapları ve öğretim programında yetersizlik ile ilgili olarak ele alınan konu/temaların yeterli ve doğru aktarılmadığını, bazı yerlerde yanlış algıların oluşabileceğini, yetersizlik konusunda farkındalığın sağlanması bakımından eksikliklerin olduğunu belirtmiştir. Bu araştırmada da benzer sonuçlara rastlanmıştır.…”

“…Çeviker, Mumcu, Şekeroğlu, Bayrak (2018) dezavantajlı grupların sosyal uyumlarının sağlanması için spor ortamına katılımlarını teşvik eden stratejileri Avrupa'da ve Türkiye'deki uygulamalar bakımından inceleyerek, ülkemizde bu amaçla yapılan sportif faaliyetlerin yeterli olmadığını belirlemişlerdir. Mengi (2019) sosyal bilgiler ders kitaplarını ve öğretim programını engellilik açısından incelediği çalışmasında ders kitaplarında engellilik olgusuna az yer verildiğini belirterek eksiklerin giderilmesine yönelik önerilerde bulunmuştur. Yeşil, Horuzoğlu ve Koç (2019) sosyal devlet anlayışı çerçevesinde Türkiye'de dezavantajlı gruplara yönelik yürütülen faaliyetleri değerlendirerek önerilerini sunmuşlardır.…”

“…Bu araştırma kapsamına dahil edilen dezavantajlı grupların belirlenebilmesi amacıyla UNESCO (2021) tarafından yapılan dezavantajlılık tanımı ve literatürde farklı derslerin öğretim programları ve ders kitaplarını dezavantajlılık bağlamında inceleyen çalışmalar birlikte değerlendirilmiştir. Buna göre cinsiyet ayrımcılığı, toplumsal cinsiyet, aile ve kadın (Dündar, 2021;Karaboğa, 2020;Fidan 2019;Başaran, 2019;Şeker, 2014;Demirel, 2010), yetersizliği olan bireyler (Mengi, 2019;Can, vd., 2017;Çayır ve Ergün, 2014), mülteciler (Pehlivan-Yılmaz, 2021; Sezer ve Şamlı, 2017), çocuklar (Sucu, 2020;Tiftikçi, 2018) ve dil, din, ırk farklılığına sahip gruplar (Ünal, 2014; İpek, 2011) öğretim programları ve ders kitaplarında belirlenen dezavantajlı gruplardır. Bu doğrultuda araştırmada Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı ve ders kitaplarında incelenecek olan dezavantajlı gruplar "kadınlar, yetersizliği olan bireyler, mülteciler, çocuklar ve dil, din, ırk farklılığına sahip gruplar" olarak belirlenmiştir.…”

Engelli̇ Bi̇reyleri̇n Adalete Eşi̇t Eri̇şi̇lebi̇li̇rli̇k Konusunun İncelenmesi̇: Van İli̇ Örneği̇*

“…Türkiye' de engelli bireylerin kamu kurumlarının iç ve dış mekânlarına erişimi kısıtlanmış, engelli bireylerin toplumla, sosyal çevreleri ile iletişim ve etkileşimleri engellenmiş (Mengi, 2019) ve engelli bireyleri adalete erişimi sınırlı olduğu için engellilerin bu alanlarda yaşadığı sorunların tespiti oldukça önemlidir. Özellikle engellilerin adalete eşit erişimi konusunda yapılan araştırmalar yok denecek kadar azdır.…”

“…Bireyin bu kabiliyetini sınırlı kılan nedenler ise, doğum öncesi, doğum esnasında ve doğum sonrasında yaşanan nedenler olarak sıralanmaktadır. Genel bir ifadeyle engellilik; herhangi bir nedenle fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal yetilerinde çeşitli düzeylerde kayıplar olan; diğer bireyler ile birlikte toplumsal alanlara, iç ve dış mekânlara eşit koşullarda tam ve etkin katılımı kısıtlanan; bilgiye ve komu hizmetlerine erişebilirliği kısıtlanan; genel itibariyle sistemlerle bireylerin uyumsuzluğuna yol açan; toplumsal algı, tutum, bakış açıların olumsuz olduğu bir sosyo-kültürel ağla çevrelenen; yaşam süreçleri boyunca danışmanlık ve destek hizmetlerine muhtaç bırakılan bireyleri ifade etmektedir (Mengi, 2019).…”