No abstract

Üniversiteler eğitim ve öğretim kurumları olmalarının yanı sıra aynı zamanda sosyo-ekonomik ve kültürel bir dizi işlevleri yerine getirmektedir. Üniversite yerleşkelerinde uygun peyzaj tasarımlarıyla başta öğrenciler olmak üzere eğitim ve öğretim kadrosuna yaşanabilir dış mekan oluşturulması oldukça önemlidir. Özelikle Erzurum gibi soğuk iklim şartlarına sahip yerleşkelerde kışları uzun geçmesinden dolayı kısa olan konforlu iklim aralıklarında dış mekanda zaman geçirmeye karşı olan özlem daha fazla olmaktadır. Bu çalışma Atatürk Üniversitesi Yerleşkesinde, merkezi açık yeşil alanda peyzaj tasarımı yapılan alanın yapım öncesi ve yapım sonrası kullanıcı memnuniyetini ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla, öğrenciler, öğretim üyeleri ve memurlarla farklı dönemlerde 2 anket çalışması yapılmıştır. Anket sonuçlarına göre peyzaj tasarımı yapılmadan önce kullanıcıların alanı görsel (74.2) ve bitkisel tasarım yönünden zayıf buldukları (71.6) saptanmıştır. Bu nedenlerle, bu alanın öncelikli kullanıcıları olan öğrenci ve üniversite çalışanlarına daha konforlu hizmet sunacak bir duruma getirecek bir tasarım yapılmasına ihtiyaç olduğu sonucuna varılmıştır. Nitekim peyzaj tasarım uygulaması sonrası yapılan anketlerle kullanıcı memnuniyetinin arttığı, katılımcıların %75.6'sının alanda yapılan tasarımın gerekli olduğuna inandıkları ve tasarım yapılan bu alanın üniversiteye prestij kazandırdığı belirlenmiştir.

Kentleşmeyle birlikte artan kentsel ısı adası etkisi sıcak iklim bölgelerinde yazın daha fazla serinletme, soğuk iklim bölgerinde ise kışın daha fazla ısıtma talebiyle enerji kullanımının artmasına sebep olmuştur. Son yıllarda güneş enerjisinden en üst seviyede faydalanarak enerji tasarrufu sağlama, hava kirliliğini azaltmak için çözümler üretme, ısıtma ve soğutma maliyetlerini azaltmak için öneriler sunma ile ilgili birçok çalışma yapılmaktadır. Kentlerdeki yeşil alan varlığının fazla olması yansımayı azaltacağı için ısı adası etkisini de azaltmaktadır. Yapılan çalışmalarda genellikle ağaçların soğutma etkileri vurgulanmaktadır. Ancak soğuk iklim bölgeleri için ağaçların ortamın ısınmasına olan katkıları da incelenmelidir. Bu araştırma; yüksek rakım ve soğuk iklim şartlarının hakim olduğu Erzurum kentinde, yeni bir yerleşim alanı olan Yıldızkent mevkiinde bulunan bir site bahçesinde yürütülmüştür. Bu site 16 adet villadan oluşmaktadır. Bu alanda, çevresinde bitki örtüsü bulunan bir evin birinci katına, güney ve kuzey cephelere 2 adet meteorolojik veri ölçüm cihazı yerleştirilmiştir. Aralık 2017'de araştırma alanından 24 saatlik mikroiklim verileri kaydedilmiş olup, ortalama değerleri hazırlanan senaryolar için ENVI-met yazılım programı kullanılmıştır. Bu senaryolarda, binanın ağaçlar ile olan farklı mesafelerinin termal konfor üzerindeki etkisi araştırılmıştır. Mesafeler; binaya bitişik, 2m ve 4m olarak belirlenerek, hangi senaryonun konforlu olduğu analiz edilmiştir. Analiz sonuçlarına göre, ağaçlar ve bina arasındaki mesafe 2m olduğunda, ortamın sıcaklığının mevcut durumdan 9.2 °C daha sıcak olduğu belirlenmiştir. Verilere ait Tahmini Ortalama Oy (PMV) analizi ile insanlar tarafından hissedilir mevcut durum ve alternatif senaryolar için haritalar oluşturulmuştur. Sonuç olarak termal konforlu ve termal stresin olmadığı durum bitkilerin binaya 2m ve 4m aralıklarla dikildiği senaryolar olup, 0.2-0.3 °C PMV değeri belirlenmiştir.

Kentleşme gün geçtikçe artmaktadır. İnsanların yaklaşık üçte ikisi kentlerde yaşamaktadır. Kentleşmenin artması, kentsel alanlarda hem doğal hem de kültürel peyzaj kaynaklarına büyük baskılar oluşturmaktadır. Bu sorunların çözülmesi için mavi-yeşil altyapı kapsamında yapılacak doğru ve etkili planlamalar, küresel baskıları azaltamayı sağlayacaktır. Mavi-yeşil alt yapı çok yönlü olması ve bağlantılığı sağlamasıyla bu hedefin başarılmasında etkindir. Çalışmada, mavi-yeşil altyapı sistemleri hakkında dünya ve Türkiye'de yapılan çalışmalar incelenmiştir. Erzurum'daki Mavi-yeşil altyapı bileşenleri değerlendirilmiştir. Kişi başına düşen mevcut aktif yeşil alanların (86,43 ha) 2,28 m² olduğu kentte mavi-yeşil altyapı bileşenlerinden, kentsel yeşil alanların yetersiz olduğu sayısal olarak görülmektedir. Ayrıca Erzurum kentinde diğer bileşenlerin de yetersizliği belirlenmiştir. Bu sebeple mavi-yeşil altyapı bileşenlerini artırmaya yönelik önerilerde bulunulmuştur.

Artan kentleşme hareketlerine bağlı olarak kentlerde açık-yeşil alanlarınn önemi işlevsel, ekolojik, estetik, ekonomik, sosyo-kültürel açıdan giderek artmaktadır. Son zamanlarda ortaya çıkan millet bahçesi uygulamaları kentsel açık-yeşil alanların artırılması açısından oldukça yararlı görülmektedir.Bununla beraber kentlerin doğal ve kültürel kaynak değerleri ile barışık ve bütün yıl boyu kullanıma açık, özgün kentsel tasarımlara ihtiyaç vardır.Erzurum kenti özellikle yüksek rakımla beraber ortaya çıkan extrem ikli şartları nedeni ile diğer kentlerimizden ayrıcalık göstermektedir. Bundan dolayı dış mekanlarda gerek yapısal gerekse bitkisel tasarım ve uygulamalarda klasik anlayışın dışında yeni yaklaşımlara ihtiyaç duyulmaktadır.Kentte mevcut açık-yeşil alanların esnek ve dönüştürülebilir olarak bütün yıl boyu kullanımına yönelik uygulamalar yeterli değildir. Bu nedenle Erzurum gibi extrem iklim şartlarına sahip kentlerimizde kolay erişilebilen, ucuz, yıl boyu kullanılbilen, konforlu, güvenli, aktif ve pasif rekreasyon fırsatlar sunan kamusal dış mekanlar yeni bir anlayışla ele alınmlıdır. Bu çalışmada dünyadaki az sayıda örnekleri bulunan dönüştürülebilen kapalı peyzaj alanları değerlendirilerek, bölgemize ve ülkemize bir model oluşturması hedeflenen Erzurum için yeni bir konsept olarak ilk kez kapalı peyzaj kavramı üzerinde durulmuştur. Çalışma sonucunda bu amaca yönelik mimari bir model oluşturulmuştur. Kentte marka değeri kazandıracak ve kent insanına tüm yıl boyunca rekreasyonel fırsatlar sunması hedeflenen komplekste açık-yeşil alanlar, buz müzesi, mini arberatum (bitki müzesi), yöresel el sanatları müzesi, gastronomi vb. ünitelerle desteklenecektir. Peyzaj 12 kavramı olarak ilk kez tanımlanan kompleks ile açık-yeşil alanların yıl boyu kullanılması hedeflenmektedir. Ülkemizdeki kapalı peyzaj uygulamasının ilk örneğini oluşturacak bu özgün yapı, sadece kent halkının rekreasyonel taleplerini karşılamakla kalmayıp, aynı zamanda kentin turizminin de çeşitlendirilmesine katkı sağlayacaktır.