The potential of Nordic noir: The Pustina miniseries as an example of the transnational usage of the formulaThe article discusses Wasteland Pustina, dir. Alice Nellis, Ivan Zachariáš, 2016, a Czech TV miniseries created by Štěpán Hulík and produced by HBO Europe, as an example of the transnational usage of Nordic noir formula. In the article, Nordic noir is recognized and presented as medium-concept cinema Andrew Nestingen. The outline of its characteristics and the analysis of its rhizomatic roots constitute the first part of the article. The second is devoted to Wasteland. Three plotlines are identified and highlighted as crucial for Hulík’s miniseries: the crime and investigation plot, the violence against women one, and the disintegration of the community one. Their analysis is complemented with characteristics of the visual style employed in Wasteland.

Brytyjskie studia kulturowe przyjęły instytucjonalną formę (w 1964 r. otwarto Center for Contemporary Cultural Studies na Uniwersytecie w Birmingham) niemal w tym samym okresie, gdy badania nad filmem wypracowywały swój akademicki program. Rozwijając się, zarówno studia kulturowe, jak i filmoznawstwo sięgały do tych samych metod i teorii. Krytyka ideologiczna, feminizm, badania nad etnicznością, poststrukturalizm czy postkolonializm wykorzystane zostały w obu dziedzinach. Mimo tych zbieżności, rzadko bywają one jednak ze sobą łączone. Studia kulturowe, wykorzystując film, skupiają się głównie na kinie popularnym. Filmoznawstwo natomiast, konstruując swoją akademicką tożsamość, stara się nobilitować przez nacisk na badanie filmów, które włączyć można w obręb i zaliczyć do kultury wysokiej. W swojej pracy chciałam pokazać możliwości połączenia obu dyscyplin i korzyści, jakie owo połączenie może wnieść do refleksji nad filmem czy, szerzej, kulturą. Głównym celem mojego artykułu jest próba spojrzenia na amerykańskie kino policyjne przez pryzmat studiów kulturowych. Dążąc do oddania jego cech oraz istoty, nie pozostałam jednak na poziomie tradycyjnie pojmowanej charakterystyki tworzonej przez wykorzystanie takich elementów, jak: bohaterowie, ikonografia, fabuła, chronotop czy styl wizualny. Pokusiłam się o bardziej zniuansowaną charakterystykę, odwołującą się do warunków powstania nowego genre -zarówno tych partykularnych, związanych z określonym miejscem i czasem, jak i tych głębszych, kulturowych.

A b s t r a c tDespite the established position of historical cinema and the huge social expectations revealed by the reception of the long delayed release of historia Roja (2016, dir. Jerzy Zalewski), Polish cinema, especially feature films, has only slightly contributed to the creation and preservation of the cursed soldiers phenomenon. In the article I focus on the contemporary films on cursed soldiers, both feature ones and documentaries, from the perspective of Alison Landsberg's prosthetic memory. I will analyze the former using the Amanda Ann Klein's concept of film cycles. I will describe the latter in the context of historical documentary filmmaking after 1989, referring to Mirosław Przylipiak's findings. K e y w o r d s: historical cinema; Polish cinema; Polish cinema of national remembrance; cursed soldiers; prosthetic memory S t r e s z c z e n i e Mimo ugruntowanej pozycji kina historycznego i olbrzymich oczekiwań społecznych, które ujawniły reakcje na odwlekaną premierę historii Roja (2016, reż. Jerzy Zalewski), polskie kino, zwłaszcza fabularne, w niewielkim stopniu przyczyniło się do współtworzenia fenomenu tzw. żołnierzy wyklętych. W artykule skupiam się na współczesnych filmach o żołnierzach wyklętych przez pryzmat koncepcji pamięci protetycznej Alison 1 Piątego stycznia 2019 r. katalog Biblioteki Narodowej wyświetlił 4001 rekordów do hasła "żołnierze wyklęci".2

Filmowe biografie cieszą się wśród widzów niemalejącą popularnością. Ich status pozostaje jednak paradoksalny. Twórcy kręcą je, wyraźnie dystansując się od formuły, a badacze unikają teoretyzowania na ich temat. W artykule wskazano i omówiono wiele kwestii związanych z biopikiem jako gatunkiem filmowym, które nie są zauważane lub pomija się je w refleksji krytycznej. Dotyczą one definicji, charakterystyki, wewnętrznego zróżnicowania formuły, wypracowanych cykli, odniesień do innych gatunków czy kultywacji idei Wielkiego Męża. Przywołanie i naświetlenie ich pozwoli dostrzec mniej znane konteksty funkcjonowania filmowej biografistyki.

Autorka artykułu analizuje cykl pięciu filmów Akta yakuzy w reżyserii Kinjiego Fukasaku, wprowadzonych na ekrany w latach 1973–1974, uznawanych za jedne z największych osiągnięć tradycyjnego japońskiego kina gangsterskiego. Celem analizy jest wskazanie wewnętrznego napięcia pomiędzy tradycją a nowoczesnością, uwidaczniającego się w poszczególnych częściach Akt yakuzy. Wynika ono nie tylko z odmiennego podejścia do reguł gatunkowych ninkyō eiga, ale również wprowadzenia elementów realizmu. Bliższe przyjrzenie się głównemu bohaterowi, postaciom kobiecym oraz stylowi wizualnemu pozwala naświetlić owo wewnętrzne napięcie.