Osmanlı Devleti, Anadolu'da yaşam süren birçok konargöçer topluluğu mukataa sistemi çerçevesinde değerlendirmiştir. Anadolu'nun gerek toplumsal gerekse iktisadî yapısı bakımından önemli konar göçer topluluklarından olan Rişvan ve Çakallı aşiretleri de diğer konar göçer topluluklar gibi mukataa sistemi içerisinde yer almış; iltizam ve malikane sistemiyle tasarruf edilmiştir. Rişvan ve Çakallı aşiretlerine bağlı konargöçer bazı cemaatlerle yerli Rişvan mensuplarına ait bazı vergiler bu mukataayı oluşturmuştur. Rişvan ve Çakallı Mukataası'nın tasarrufu 17. yüzyılın sonlarına kadar emaneten ve iltizamen tasarruf edilmişken malikane sisteminin ihdas edilmesiyle birlikte malikane olarak tasarruf edilmeye başlanmıştır. Mukataa gelirleri çeşitli kale ve mühimmat harcamalarına, hanedanın kadın üyelerine ve bazı önemli devlet adamlarına tahsis edilmiştir. Gelirlerin tahsiliyse voyvodalar tarafından gerçekleştirilmiş olup, voyvodalar, çoğunlukla, aşiret içerisinden veya yerel güçlü aile mensuplarından seçilmiştir. Verginin tahsili konusundaysa tüm vergi birimlerinde yaşanan sorunlar bu mukataa özelinde de benzer şekillerde yaşanmıştır. Bu çalışmayla Rişvan ve Çakallı Mukataası'nın tasarruf şekilleri, mukataa reayasından tahsil edilen vergiler, vergi tahsilinde yaşanan sıkıntılar, mukataaya yapılan müdahaleler, müdahalelere karşı alınan tedbirler, mukataanın yönetimi gibi konuların tespiti amaçlanmıştır.

 ÖzMüslümanlar için farz olan namaz, bir imamın öncülüğünde cemaatle eda edildiğinde Allah katında daha makbul olduğundan Müslümanlar, namazı topluca kılabilecekleri mekânlar yani mescitler yapmışlardır. İslamiyet'in ilk yıllarında yapılmaya başlanan bu ibadethaneler, mescit olarak isimlendirilirken sonraki yıllarda küçük ibadethaneler için mescit; cuma ve bayram namazlarının da kılındığı büyük ibadethaneler için cami ismi kullanılmaya başlanmıştır. Camilerin, dinî ibadetin yapıldığı yerler olmalarının yanı sıra toplumu ilgilendiren hukukî, siyasî, askerî ve iktisadî gelişmelerin görüşüldüğü yerler olması, bu ibadethanelerin, Müslümanların yaşamının merkezinde yer almasını sağlamıştır. Müslümanlar açısından bu derece önemli olan bu ibadethanelerin ve burada görevli olan kişilerin tespiti Osmanlı dinî yaşantısını ve toplumunu anlamada tarih ilmine katkı sağlamaktadır. 18. Yüzyılda Adıyaman'daki camiler ve cami görevlilerinin tespit edilmesi de bu amaca hizmet etme gayesi taşımaktadır.Anahtar kelimeler : Cami, cami görevlisi, Hısn-ı Mansur, Adıyaman, vakıf, hurûfât. Mosques and Mosques Entitled-workers in the Hisn-i Mansur in the 18thCentury Absract A must for Muslims, namaz when implemented in the leadership of an imam, is considered to be better in Allah's court, Muslims have built places to do their prayings  Doktora Öğrencisi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.Muhammet Nuri Tunç [280] in masses which are called mesdjits. In the beginning years of Islam, these prayings that started in these pray-houses, called mesdjit an in the following years for small venues; mesdjit and for the places where Friday and Holiday namazzes are implemented were called mosques. Mosques being the places where mass prayers are held, additionally were the places where society relevant lawful, political, martial and economic improvements were discussed, make these mosques the centre of Muslims' lives. The inspection of these prayer houses which are of utmost significance and the people tasked here will serve the history science in the vein to understand the Ottoman life and the Ottoman society. The determination of 18th century mosques and mosque entitledworkers carries a goal to serve this cause.

Türk ve İslam devletlerinde toplumsal, iktisadî ve hukukî yönleriyle önemli bir müessese olan vakıflar, Osmanlı Devleti'nde de toplumsal, iktisadî ve hukukî hayatta önemli rol oynamıştır. Vakıflar, başta padişahlar olmak üzere hanedan üyeleri, yüksek rütbeli devlet adamları ve toplumun zengin ve seçkin kişileri tarafından kurulmuştur. 16. yüzyılda Osmanlı hâkimiyetine giren Adıyaman'da da Osmanlı genelinde olduğu gibi bey, paşa, şeyh, ağa unvanlı toplumun zengin, güç sahibi ve seçkin kişileri tarafından birçok vakıf kurulmuştur. Abdi Ağa'nın Adıyaman'da kurmuş olduğu vakıflar da bu duruma güzel bir örnek teşkil eder. Bu çalışmada, Abdi Ağa'nın 18. yüzyıl sonlarında Hısn-ı Mansur (Adıyaman) ve Behisni (Besni) kazalarında kurmuş olduğu vakıflar ve bu vakıflara ait vakfiyeler incelenmiştir. Konunun daha iyi anlaşılması için vakıf müessesesi ile ilgili birtakım bilgiler verildikten sonra Abdi Ağa'nın yaptırmış olduğu mektep, medrese ve camilerdeki görevliler ve vakıflara ait vakfiyeler hakkında bilgi verilmiştir.

No abstract

Bulgular: 1 Numaralı Karaman, Erzurum ve Maraş Ahkâm Defterlerinde yer alan vakıflarla ilgili hükümler incelendiğinde şikâyet başvurusu yapanların büyük bir kısmının Divân'a bizzat bir kısmının ise arzuhal göndererek başvuru yaptığı görülmüştür. Şikâyet başvurularının önemli bir kısmı Müslümanlar ve erkekler tarafından yapılmıştır. Başvuru sahiplerinin kimliğine bakıldığında ise vakıf görevlilerinin ve vakıf reayasının ön planda olduğu görülmüştür. Şikâyet edilenlerin önemli bir kısmının reaya, askerî zümreler, mütevelliler, diğer vakıflar, evlâd-ı vâkıflar veya evlad-ı vâkıflık iddiasında bulunanlar olduğu görülmüştür. Şikâyet konularına bakıldığında vakfın zararına olan eylemlerde bulunulması, vakıf görevlilerinin veya reayasının mağduriyet yaşaması gibi konuların ön planda olduğu görülmüştür. Vakıflarla ilgili davaların çözümünde ise mahalline havale edilme, deftere müracaat, deftere müracaatla birlikte arz veya i'lâm, Divân'da karar gibi çözüm süreçleri yürütülmüştür. Sonuç: 1 Numaralı Maraş, Erzurum ve Karaman Ahkâm defterlerinde yer alan vakıflarla ilgili hükümlerde şikâyetin konusu, vakıfların işleyişi, vakıf görevlilerin durumu hakkında önemli bilgiler tespit edilebilmektedir. Bununla birlikte şikâyet edenler, edilenler, şikâyetin tarafları gibi konularda istatistiki değerlendirmeler yapılabilmektedir. Özgünlük: Divân-ı Hümâyûn'un ana defter serilerinden olan Mühimme, Şikâyet ve Ahkâm defterlerinde vakıflarla ilgili çok sayıda önemli hüküm bulabilmek mümkündür. Ancak bu konuda yeterince araştırma yapılmamıştır. Ahkâm Defterleri esas alınarak hazırlanan bu çalışmanın konuya katkı sağlaması düşünülmektedir.