Finis coronat opus? O zakończeniach artykułów literaturoznawczych

Abstract

Niniejszy szkic stanowi próbę namysłu nad zagadnieniem rzadko dotąd obecnym w kręgu polskiej refleksji filologicznej. Skupiamy w nim uwagę na zakończeniach 18 wybranych artykułów literaturoznawczych. Właśnie w konkluzjach, jako mających zwieńczyć bądź streścić wywód i zakorzenić tekst w pamięci odbiorców, twórcy poradników i opracowań dotyczących dyskursu naukowego dostrzegają znaczenie fundamentalne. To przeświadczenie zdają się podzielać sami uczeni, obierający przy tworzeniu finałów różne strategie. W tekstach publikowanych od 2015 do 2019 r. wyodrębniamy tego typu strategii około 15: od apologii wybranego pisarstwa po propozycje dalszych ścieżek rozwoju konkretnych badań, od efektownej puenty po cytat z pracy, którą stworzył poprzednik. Jak ujawnia nasza analiza, podsumowanie tekstu naukowego nie jest jedynie miejscem wykorzystania konwencjonalnych retorycznych zabiegów. Staje się też przyczynkiem do zrozumienia roli przypisywanej własnej twórczości przez badaczy/badaczki literatury.

Retoryka zakończenia kryminału na przykładzie wybranych powieści Stefana Kisielewskiego

“…Retoryka narracji, fabuły oraz zakończenia trzech analizowanych powieści kryminalnych Kisielewskiego prowadzi też do innej, ogólniejszej konkluzji, że jak nie tylko na rasowe kryminały przystało, lecz w ogóle na rzetelne dzieła literackie -oscylują one między tajemnicą i zagadką 83 , metafizyką i czczą rozrywką 84 , ironią i tragizmem 85 . Co istotne bowiem, wszystkim kryminałom Kisielewskiego zdaje się patronować jeszcze jedna z "dodatkowych cząstek konstrukcyjnych" 86 , czyli dedykacja, która znajduje się we wstępie niemal każdego, nawet gazetowego, wydania (prócz ocenzurowanej wersji z 1957 roku) tylko pierwszej analizowanej powieści, ale przez Mariusza Czubaja to właśnie zdanie uznane zostało za jedną "z najważniejszych rekomendacji, jakich kryminał doczekał się w literaturze polskiej" 87 : "Czesławowi Miłoszowi -który zwrócił mi uwagę na możliwości artystyczne zawarte w formie powieści kryminalnej (ZDP 5) 88 .…”