Yaklaşık üç asır hüküm süren (VII-X) ve bir Türk devleti olan Memlükler, her ilim dalında olduğu gibi hadis alanında da gerek âlimler ve gerekse ortaya konan eserler bakımından oldukça zengin bir dönemdir. Bu dönemde ilk defa dört mezhep için ayrı kadılkudatlar atanarak mezheplere karşı daha dengeli bir politika takip edilmiştir. Her ne kadar Şafii eğitim kurumları ve muhaddisler sayıca daha fazla olsa da bu dönemde bir mezhep olarak Hanefîlik ve Hanefî muhaddisler de oldukça velut ve etkin konumda olmuşlardır. İbn Balabân (ö. 739/1339), İbnü't-Türkmânî (ö. 750/1350), Moğultay b. Kılıç (ö. 762/1361), Abdullah b. Yusuf ez-Zeylâî (ö. 762/1361), Aynî (ö. 855/1451), İbn Kutluboğa (ö. 879/1474) gibi Hanefî muhaddisler eserleri ve fikirleriyle İslâm düşüncesinin şekillenmesine önemli katkı sağlamışlardır. Hanefî muhaddisler, bazen mezhep taraftarlığı yaparak Şafii muhaddislerle rekabet halinde olurken bazen de birbirleriyle olumlu düzeyde bir ilişki içerisinde olmuşlardır. Bu makale söz konusu dönemde yetişen Hanefî muhaddisleri ve bu muhaddislerin Şafii meslektaşlarıyla olan olumlu-olumsuz münasebetlerini örneklerle göstermeyi amaçlamaktadır.

Mamluk State which is accepted one of the greatest Muslim-Turkish states in Islamic history is known by some essential characteristics like great victories against Crusaders and Mongols and being protecting power of Islamic World henceforth. Showing great interest in scholarship and scholars, making efforts to establish and generalize Sunnism by building new madrasahs are also among its characteristics, In fact, these activities started by Salahaddin Ayyûbî are improved and generalized by Mamluks. Salahaddin Ayyûbî, as a Shâfiî, tried to remove Fatımid's Shiite traces in Egpt and Syria by building new Sunni madrasahs and along the same line he took more care of Shâfiîs because they are usually Esh'arî.Mamluks took great care of Hanefîte Turks generally adopted, however they continued the prerogatives of Shafiî officials (qâdilqudat, for instance). On the other hand, some Mamluk sultans and amirs because of being fond of Hanefite tried to bring Hanefi officials forward. Some of them wrote also books on Hanefi sect. In this paper, we dealt with the activities of some Mamluk statesman fond of Hanefite and their conflicts and polemics with other sects especially with shafiis. Thus, we tried to make contribution to the topic of "Turks are Hanefi" by giving examples from the hisory of Mamluks.

Tarihsel süreçte i'tizâl fikri nispet edilen Şâfiî şahıslar ile fıkıhta Şâfiîliği benimseyen Mu'tezilî bazı şahısların mevcut olduğu görülmektedir. Üçüncü/dokuzuncu asrın ikinci yarısından, altıncı/on ikinci asra kadar özellikle Bağdat ve Nişabur şehirlerinde yaşayan pek çok şahıs i'tizâl ile Şâfiîliği bir arada benimsemiştir. Bu etkileşimin pekişmesinde Büveyhîler gibi bazı siyasî unsurların mezhep politikalarının etkili olduğu anlaşılmaktadır. Şâfiî-Mu'tezilî olarak da isimlendirilebilecek olan söz konusu şahıslara Şâfiî ve Mu'tezilî geleneğin biyografi kitaplarında işaret edilmiştir. Bunun yanında tam bir Mu'tezilî sayılamamakla birlikte kısmen i’tizâlî görüşleri benimseyen Şâfiî şahıslara dair de örnekler söz konusudur. Şâfiîlik-Mu'tezile etkileşiminin tezahürü olarak sayılabilecek tüm bu örneklere her iki geleneğin yaklaşımında ise bazı farklılıkların mevcut olduğu tespit edilmiştir. Biz bu çalışmada öncelikle Şâfiîlik-Mu'tezile etkileşimine dair mülahazalara yer verdik ve burada her iki mezhebin birbirine olan bakış açısını değerlendirdik. Daha sonra i'tizâl fikri nispet edilen Şâfiî şahıslar ile fıkıhta Şâfiîliği benimseyen Mu'tezilî şahıslardan tespit edebildiklerimizin biyografilerine yer verdik. Bunu yaparken, şahıslarla ilgili genel malumatı vermek yerine, şahısların özellikle Mu'tezile ve Şâfiî mezhepleri ile ilişkileri üzerinde durduk. Bu çalışma ile amacımız tarihsel süreçte şahıslar bazında mevcut olan tüm etkileşim örneklerini bütüncül bir şekilde ele almaktır.

This article was checked by iThenticate. MU'TEZİLÎ LİTERATÜRE GÖRE EBÛ HANİFE'NİN MEZHEBÎ KİMLİĞİ * Fatmanur ALİBEKİROĞLU EREN ** * Bu makale, yazarın "Tarihsel Süreçte Hanefîlik-Mu'tezile İlişkisi" isimli doktora tezinden üretilmiştir.