Rozmowa dotyczy szeroko pojętych, politycznych kontekstów edukacji oraz problemu jej polityczności i upolitycznienia. Koncentrując się zarówno na współczesnych zjawiskach, takich jak neoliberalizm, postprawda, brutalizacja i faszyzacja przestrzeni publicznej, oraz przeszłych, takich jak transformacja ustrojowa, rozmówczynie starają się wskazać nie tylko na związane z nimi edukacyjne zaniedbania, ale również określić, w jakim kierunku powinien pójść odpowiedzialny społecznie i wrażliwy na polityczny kontekst edukacji, teoretyczny namysł pedagogiki. słowa kluczowe: polityczność edukacji, upolitycznienie edukacji, neoliberalizm, transformacja ustrojowa, postprawda Karolina Starego: Naszą rozmowę wokół problemu polityczności edukacji chciałabym rozpocząć od artykułu, który ukazał się w 1995 roku pod tytułem Polityczność a upolitycznienie wychowania, w którym Pani Profesor wspólnie z Profesor Marią Szczepską-Pustkowską wprowadziły pojęcie "polityczności" w obszar rodzimej refleksji pedagogicznej. Tekst ten został napisany w szczególnym momencie. Obie kategorie zostały bowiem podjęte w kontekście transformacji ustrojowej. To właśnie między innymi ze względu na ówczesne "transformacyjne" tendencje do odpolityczniania zróżnicowanych aspektów rzeczywistości społecznej jednym z głównych celów artykułu stało się rozdzielenie i precyzyjne zdefiniowanie tytułowych kategorii. Najogólniej rzecz ujmując, "polityczność" rozumiana jest tam jako uniwersalny wymiar myślenia o wychowaniu, podczas gdy polityka-jako "określona dziedzina relacji państwa-prawa-społeczeństwa-jednostki". Moje pierwsze pytanie dotyczy współczesnych przejawów polityczności edukacji. Innymi słowy, chciałabym zapytać, z jakimi "merytorycznymi kierunkami" upolitycznienia mamy, zdaniem Pani Profesor, obecnie do czynienia?

This paper will address an issue that is not often discussed in the context of civic and democratic education – the shaping of political emotions. My main purpose is to outline pedagogical currents that are oriented towards cultivating the ability to identify with the suffering of the Other. This emotional identification is based on an ability to perceive structural processes that generate marginalisation and injustice and can serve as a basis for an affirmative, collective action. The thesis presented in this paper is that educational institutions should work towards fostering democratic and collective forms of subjectivity. Drawing on ideas from the existing literature I will discuss the political dimension of anger and the notion of critical pedagogy of compassion that are placed in a broader perspective of radically conceived solidarity.

Uwolnienie podmiotowości przez u-wolnienie czasu szkoły.O komodyfikacji tożsamości, kulturze kompetencji i o pewnej możliwości wyjścia z zatrzasku indywidualizacji streszczenie:Celem artykułu jest z jednej strony przedstawienie mechanizmu komodyfikacji i fetyszyzacji tożsamości, które, w warunkach opisywanej w literaturze przedmiotu instytucjonalizacji indywidualizacji oraz związanej z nią dominacji racjonalności neoliberalnej, wiążą się ze skoncentrowanym na budowaniu przedsiębiorczego "ja" procesem tożsamościowym. W artykule opiszę również wpływ, jaki mechanizm ten wywiera na edukację i przede wszystkim szkołę. Opierając się na literaturze przedmiotu, odniosę się do dwóch współcześnie identyfikowanych przez badaczy zjawisk: edukacjonalizacji/pedagogizacji oraz redukcji znaczenia szkoły przez koncentrację na kategorii "uczenia się". Z drugiej strony celem artykułu jest przedstawienie alternatywy w myśleniu o edukacji i szkole, w ramach której edukacja oznacza proces de-subiektywizacji i wyprowadzania podmiotu z dominującej racjonalności, natomiast szkoła - zgodnie z etymologicznym pochodzeniem pojęcia - oznacza uwolniony od społecznej i ekonomicznej determinacji czas wolny. W kontekście opisanej diagnozy dominującej racjonalności oraz przedstawionej możliwej wobec niej alternatywy ulokowana jest podstawowa teza artykułu, mówiąca o konieczności przekroczenia "podmiotowego paradygmatu" myślenia o zmianie.słowa kluczowe: fetyszyzacja tożsamości, neoliberalizacja edukacji, edukacjonalizacja, learnifikacja, kultura kompetencji, czas wolny.

Pierwszym celem tego artykułu jest przedstawienie możliwości wynikających z zastosowania krytycznego paradygmatu (w szczególności Krytyczna analiza dyskursu, CDA) w badaniach podręcznika. Drugim celem jest przedstawienie przykładu badań wykorzystujących metodę i teorię CDA Normana Fairclougha do analizy podręczników do wiedzy o społeczeństwie w gimnazjum. Główne pojęcia stosowane w badaniu to kontrola interpretacji i interpelacja Fairclougha w dyskursie. Wyniki pokazują, że dyskurs i mechanizmy językowe wykorzystywane w badanym materiale są wykorzystywane do legitymizacji i uzasadniania przedstawionych w podręcznikach reprezentacji rzeczywistości społecznej oraz do zmniejszenia możliwości ambiwalentnej interpretacji przedstawionej wiedzy. Perspektywa CDA pozwala na odkrycie środków, za pomocą których wytwarzane są wyżej wymienione efekty.

The purpose of this paper is to highlight the continuing relevance of some elements of Anton Makarenko’s pedagogical thought. My other aim is to reinterpret those elements in the light of contemporary theories of commonality and communal education. The category that is reinterpreted in relation to the modern theories of the production of the common and the new forms of being together that thus produced, is Makarenko’s notion of the “collective”. Based upon this, I propose an idea of a collectivizing pedagogy, that is a remedy for the current neoliberal delegitimization of all forms of common identity, and the latter’s effects such as incapability of imagining (and consequently teaching about) the possibility of a communal, solidary action.