Bu çalışma, Türk mûsıkîsi'nde kullanılan 9 zamanlı usûller üzerinde yapılmıştır. Bu usûllerin kalıpları, velveleleri ve özellikleri ölçme aracı olarak kullanılmıştır. Dört bölümden oluşan bu çalışmanın birinci bölümünde, meşk sistemi ile ilgili kısa bilgilere yer verilmiştir. İkinci bölümde, mûsıkîmizde usûl kavramı üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde, Türk mûsıkîsi'nde kullanılan 9 zamanlı usûller ve özellikleri üzerine ayrıntılı açıklamalar yapılmıştır. Dördüncü bölümde, 9 zamanlı usûllerin benzer ve farklı yönleri ile mukayeseleri üzerinde durulmuştur. Beşinci bölümde ise hatalı yazımdan kaynaklanan 9 zamanlı usûllerde bestelenmiş farklı formlardaki eserlerin bazılarının notalarına yer verilmiş, açıklamaları ile hangi usûl olması gerektiği belirlenmiştir. Ayrıca usûl isimleri ile ilgili melodik yapı ve ölçme aracına dayanarak açıklamalar yapılmıştır. • ANAHTAR KELİMELER Türk Mûsıkîsi, usûl, 9 zamanlı usûller • ABSTRACT This study was carried out on 9 beats tempos used in Turkish Classical Music. The templates, rackets and characteristics of those tempos were used as the tools of measuring. In the first chapter of this study which contains five chapters, short information related to the practice system was given. The pattern of tempo in our music was discussed in the second chapter. The third chapter contains detailed explanation for nine beats tempos and their characteristics. In the fourth chapter, similar and different aspects of the 9 beats tempos and their comparison were mentioned. In the fifth chapter, the notes of some of the songs in different forms composed in 9 beats tempos due to poor writing and their explanation and their tempos were also given. Moreover, some explanations were made with regard to the names of tempos, the melodic structure and measurement tools.

Composers of Turkish music have often chosen poems in their compositions written with the prosody wezni in accordance with the determined tempo, indicating patterns for each tempo. Thus, the relationship between tempos of the Meshq system is important and needs to be understood. In this review, 17 works were examined in the tempo of Lenk Fahte. It was determined that the wezni of 13 works was "Mef'ûlü/Fâ'ilâtün/Mef'ûlü/Fâilâtün". The work in the form of the Naqsh Composition is designated as an exemplary work in the context of the tempo-prosody wezni relationship in the Lenk Fahte tempo, in the Sûzinâk Maqam, because the composer, Zekâî Dede Efendi, is also a kudüm player. As Aksut (1993:217) stated, he used Lenk Fahte to perfection, not seen in any other composer. The work was analyzed from a Maqam point of view after analyzing the tempo-prosody wezni relationship.

Divân Edebiyatından seçilerek bestelenmiş eserler üzerine elbette yapılan bazı çalışmalar bulunmaktadır. Bu çalışmada, bestelenmiş eserlerin güftelerinde bulunan usûl isimleri dikkate alınarak Hâfız Mehmet Zekâî Dede Efendi Külliyâtı taranmıştır. Taramada; Hâfız Mehmet Zekâî Dede’nin “Peymân-i dilberâne inanmam kefîl ile” mısrâı ile başlayan eserin güftesinde çember usûlü ve sakîl usûlü isimlerinin birlikte kullanılmış olduğu görülmüştür. Buradan hareketle güftelerde bulunan usûl isimleri ile eserin usûlü arasındaki ilişkinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Çalışmada; “usûl” isimlerinin geçtiği eserler tespit edilmiş, toplamda beş adet eser örneklem kapsamına alınmıştır. Eserlerin farklı nüshaları incelenmiş ve güfte antolojileri ile karşılaştırılması yapılmıştır. Usûl isimlerinin geçtiği güftelerin vezin kalıpları tespit edilmiş, şekil özellikleri başlığı adı altında tablolaştırılmıştır. Ayrıca eserlerin güfte açıklamalarına yer verilmiş, bilinmeyen kelimeleri belirtilerek tablo haline getirilmiştir. Sonuç olarak çalışma kapsamındaki beş eserden birinin zencîr, ikisinin çember, birinin sakîl, birinin ise darb-ı fetih usûlünde olduğu görülmüştür. Usûl isimlerinin geçtiği güftelerde; eserlerin bir kısmında usûlün kelime anlamı ile, bir kısmında ise usûl ismi olarak kullandığı, ancak kelime anlamıyla kullanılmış olsa da usûlün ismine atıfta bulunulduğu tespit edilmiştir.

Bu araştırmada onyedi, onsekiz ve ondokuzuncu yüzyıllarda bestelenmiş klâsik Türk mûsikîsi sözlü eserlerinden çember murabba' bestelerin güfte-usûl ve ezgi-usûl uyumuna yönelik durum tespit çalışması yapılmıştır. Çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden belgesel tarama ve doküman incelemesi yöntemleri kullanılmıştır. Belgesel taramada yetmiş iki eserin notasına ulaşılmıştır. Beste formundaki eserlerin biri hariç vezinleri tespit edilmiş ve gruplara ayrılmıştır. Elde edilen bulgulara göre sınıflandırılmış vezinlere ait eserlerin usûl şemasında güfte dağılımları ve ezginin seyrine göre ezgi-usûl ilişkisi gösterilmiştir. Araştırma sonunda; çember usûlünde bestelenen eserlerin 56'sının fâ'ilâtün / fâ'ilâtün / fâ'ilâtün / fâ'ilün, 9'unun mefâ'îlün / mefâ'îlün / mefâ'îlün / mefâ'îlün, 4'ünün fe'ilâtün / fe'ilâtün / fe'ilâtün / fe'ilün (fa'lün), 1'inin mefâ'ilün / fe'ilâtün / mefâ'ilün / fe'ilün, 1'inin ise mef'ûlü/fâ'ilâtü/mefâ'îlü/fâ'ilün vezninde olduğu, güftelerin usûl ile uyumu olduğu gibi ezgilerin de uyumlu olduğu sonuçlarına varılmıştır.

No abstract