Öz: Dini Mûsiki formlarından Tekke Mûsikisi formu içerisinde yer alan Mevlevî Âyinleri, bestelenmeye başlandığı dönemden itibaren Türk Mûsikisinin en sanatlı eserlerinden biri haline gelmiştir. Âyinlerin bu derece önemli bir yere sahip olmasının başlıca nedenleri, Türk Mûsikisinin yapı taşları olan çeşni, makam, geçki ve usûl gibi ögeler bakımından zengin ve öğretici bir özelliğe sahip olmalarıdır. Böyle özelliklere sahip bir formun ayrıntılı bir şekilde analizinin yapılması Türk Mûsikisinin sahip olduğu zenginliği ortaya çıkarmak adına önemli bir nitelik taşımaktadır. Bu makalede, Selânikli Necib Dede'nin sûzinâk âyininin birinci selâmı makam ve geçki açısından incelenmiş, biçim analizi ve melodik analiz yapılarak benzerlikler ve farklılıklar tespit edilmiştir.

KLASĠK KEMENÇE EĞĠTĠMĠNDE KULLANILAN SAZ SEMAĠLERĠNĠN III. HANELERĠNE YÖNELĠK HAZIRLANAN ALIġTIRMALARIN ÖĞRENCĠ BAġARI DÜZEYLERĠNE ETKĠSĠ ÖZ Araştırmanın genel amacı, klasik kemençe eğitiminde kullanılan saz semailerinin III. hanelerinin icrasına yönelik alıştırmalar oluşturarak bu alıştırmaların klasik kemençe eğitiminde uygulanabilirliğini sınamaktır. Araştırmada nicel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Öncelikle klasik kemençe alanında uzman üç kişi ile birlikte uygulamada kullanılacak olan saz semaileri belirlenmiş ve bu saz semailerinin III. hanelerine yönelik alıştırmalar hazırlanmıştır. Sonrasında, araştırmada lisans 3. ve lisans 4. sınıflarda öğrenim görmekte olan altı klasik kemençe öğrencisine, kontrol grupsuz ön test-son test deney modeli uygulanmıştır. Öğrencilerin icradaki başarı düzeylerini değerlendirme aşamasında, araştırmacı tarafından hazırlanan Performans Dereceleme Ölçeği kullanılmıştır. Öğrencilerin yapmış oldukları icralar, hazırlanan bu ölçeğe göre klasik kemençe alanında uzman üç öğretim elemanı ile birlikte puanlanmıştır. Elde edilen veriler Wilcoxon işaretli sıralar testi ile sınanmıştır. İstatistiksel bulgular, tablolar kullanılarak yorumlanmıştır. Araştırmanın sonucunda; saz semailerinin III. hanelerinin icrasında karşılaşılan başlıca güçlüklerin makam/çeşni geçişleri ve pozisyon geçişlerinden kaynaklandığı ortaya çıkmıştır.

Divân Edebiyatından seçilerek bestelenmiş eserler üzerine elbette yapılan bazı çalışmalar bulunmaktadır. Bu çalışmada, bestelenmiş eserlerin güftelerinde bulunan usûl isimleri dikkate alınarak Hâfız Mehmet Zekâî Dede Efendi Külliyâtı taranmıştır. Taramada; Hâfız Mehmet Zekâî Dede’nin “Peymân-i dilberâne inanmam kefîl ile” mısrâı ile başlayan eserin güftesinde çember usûlü ve sakîl usûlü isimlerinin birlikte kullanılmış olduğu görülmüştür. Buradan hareketle güftelerde bulunan usûl isimleri ile eserin usûlü arasındaki ilişkinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Çalışmada; “usûl” isimlerinin geçtiği eserler tespit edilmiş, toplamda beş adet eser örneklem kapsamına alınmıştır. Eserlerin farklı nüshaları incelenmiş ve güfte antolojileri ile karşılaştırılması yapılmıştır. Usûl isimlerinin geçtiği güftelerin vezin kalıpları tespit edilmiş, şekil özellikleri başlığı adı altında tablolaştırılmıştır. Ayrıca eserlerin güfte açıklamalarına yer verilmiş, bilinmeyen kelimeleri belirtilerek tablo haline getirilmiştir. Sonuç olarak çalışma kapsamındaki beş eserden birinin zencîr, ikisinin çember, birinin sakîl, birinin ise darb-ı fetih usûlünde olduğu görülmüştür. Usûl isimlerinin geçtiği güftelerde; eserlerin bir kısmında usûlün kelime anlamı ile, bir kısmında ise usûl ismi olarak kullandığı, ancak kelime anlamıyla kullanılmış olsa da usûlün ismine atıfta bulunulduğu tespit edilmiştir.

Türk mûsikîsinde yüz yirmi zamanlı bir usûl olan zencîr veya zincir olarak adlandırılan sözcük aynı zamanda divân şiiri güftelerinde kullanılmıştır. İskender Pala’ya (2009: 493) göre Divân şiirinde âşığın çektiği gam ile zincire benzetilen sevgilinin saçıdır. Çekilen sıkıntı, uzun olması ve sonunun gelmemesi ile ilgili olarak; sevgilinin zülfü ve saçı ise, şekli ve örgüsü nedeniyle zincire benzetilir şeklinde açıklanmıştır. (Karaman, Köroğlu, Köroğlu, Yılmaz, 2023: 286) Bu çalışmada, Dârü’l Elhân Külliyâtı’nda yer alan sözlü eserler taranmış, bu eserlerden hem zencîr usulünde bestelenen hem de güftesinde zencîr sözcüğünün geçtiği eserler örneklem kapsamına alınarak incelenmiştir. Bu incelemede, eserlerin aruz vezni durumları, taktî, arızalar, kâfiye ve redif özellikleri ile ayrı bir tabloda eserlerin güfteleri, güfte açıklamaları ve kelimelerin anlamları ayrıntılı bir şekilde gösterilmiştir. Buradan hareketle özellikle aynı zamanda bir usûl ismi olan “zencîr” sözcüğü özelinde birden fazla anlama gelen sözcük veya sözcükleri analiz etmek amaçlanmıştır. Çalışmada; üç adet eser örneklem kapsamına alınarak, aynı eserlerin farklı kişiler tarafından notaya alınan nüshaları incelenmiş ve güfte seçkileri karşılaştırılmıştır. Sonuç olarak çalışma kapsamındaki üç eserde; zencîr sözcüğünün usûlün adı olarak kullandığı, ancak sözcük anlamıyla kullanılmış olsa da usûlün adına atıfta bulunulduğu tespit edilmiştir.

Konservatuvarı oluşturmaktadır. Örneklem grubu olarak seçilen konservatuvarların web sayfaları üzerinden ders bilgi paketlerine ulaşılarak toplanan veriler doküman analizi tekniğiyle çözümlenmiştir. Araştırmanın sonucunda; konservatuvar, "ses eğitimi" ve çalgı eğitimine yönelik derslerin isimlerinde farklılıklar olduğu sonucuna varılmıştır. Ayrıca, araştırmada yer alan tüm konservatuvarlarda AKTS, teori, uygulama ders saat süreleri açısından farklılıklar olduğu anlaşılmaktadır.